Koleje wąskotorowe są bardzo szczególnym rodzajem kolei żelaznych. U wielu z nas już samo hasło „ciuchcia”, „wąskotorówka” czy po prostu „kolejka” przywodzi na myśl romantykę dawnych podroży, czy szczególny charakter maleńkich stacyjek. Różnica między nimi a kolejami normalnotorowymi na pozór ogranicza się jedynie do kilkudziesięciu centymetrów brakujących w rozstawie szyn.
W rzeczywistości okazuje się jednak, że centymetry te przesądzają o przeznaczeniu, obliczu i charakterze kolei, sprawiając, że staje się ona czymś niepowtarzalnym i unikatowym. Taką wyjątkową koleją jest Przeworska Kolejka Wąskotorowa „Pogórzanin”, która od połowy maja 2022 r., kursuje na trasie Przeworsk – Łopuszka Mała. Teren przez który przebiega trasa kolejki wąskotorowej, w dolinie rzeki Mleczki, to jeden z najpiękniejszych regionów województwa podkarpackiego. Obecnie wąskotorówka jest jedną z największych atrakcji powiatu przeworskiego i pomimo wielu zawieruch dziejowych przeżywa obecnie swój renesans.
W odnowionym budynku stacyjnym „Przeworsk Wąski”, na parterze, w nowych przestronnych wnętrzach, znalazła swoje miejsce wystawa stała, przybliżająca historię kolei wąskotorowej Przeworsk – Dynów. Od momentu jej powstania po czasy współczesne. Na wystawie nie zabrakło oryginalnych pamiątek, pochodzących z czasów księcia Andrzeja Lubomirskiego – twórcy kolei wąskotorowej, człowieka, który angażował się w sprawy powiatu i kraju. To Andrzej Lubomirski po utworzeniu powiatu przeworskiego w 1899 r. starał się usilnie o jego wyodrębnienie spod autonomicznej zależności powiatu łańcuckiego, co udało się zrealizować w 1929 r. Był ordynatem przeworskim i przemysłowcem, budowniczym kilku cukrowni, w tym przeworskiej fabryki cukru oraz kolei wąskotorowych oraz normalnotorowej Przeworsk – Rozwadów. Z tego okresu nie zabrakło na wystawie m.in. oliwiarek kolejowych i lamp naftowych, szyn kolejowych z 1889 r., toromierzy do wskazywania rzeczywistej szerokości toru, chwytaków do podnoszenia i mocowania szyn, ręcznych wiertarek do wiercenia otworów w szynach czy pił ręcznych do cięcia szyn…
Wystawę wzbogaciły unikatowe, archiwalne fotografie ze zbiorów Muzeum w Przeworsku, ukazujące twórców kolejki, tabor i budynki stacyjne w okresie międzywojennym, czy fotografie z katastrof, które nie omijały przeworskiej ciuchci. Zaprezentowano również autentyczne dokumenty z okresu okupacji hitlerowskiej, przypadkowo odkryte w stropie budynku stacyjnego, podczas jego remontu latem 2021 r.
Na tej „wąskotorowej” ekspozycji, zaaranżowano także pokój zawiadowcy stacji, gdzie wyeksponowano oryginalne pamiątki – które wcześniej zapomniane w starych budynkach stacyjnych – obecnie otrzymały drugie życie, tworząc niepowtarzalny klimat wystawy.
Ekspozycja na stacji „Przeworsk Wąski” jest dostępna bezpłatnie dla turystów, mieszkańców Przeworska i powiatu przeworskiego, dla dorosłych i dla najmłodszych odbiorców.
Małgorzata Wołoszyn
Muzeum w Przeworsku
